Czytanie książek i wierszy jako forma aktywności seniorów
Czytanie książek od wieków stanowiło jedną z najbardziej wartościowych i wszechstronnych form spędzania wolnego czasu. Dla wielu osób dorosłych i starszych książki są nie tylko źródłem wiedzy i refleksji, ale również przyjemnością, towarzyszem codzienności, a niekiedy ucieczką od samotności. W świecie pełnym ekranów, dźwięków i pośpiechu, książka pozostaje oazą spokoju – a dla seniorów staje się także narzędziem wzmacniania umysłu, pamięci i emocjonalnego dobrostanu.
Czytanie to nie tylko rozrywka, ale również aktywność stymulująca mózg. Badania pokazują, że osoby regularnie sięgające po literaturę rzadziej doświadczają zaawansowanych zaburzeń poznawczych i dłużej utrzymują sprawność umysłową. Czytanie to forma treningu, która nie wymaga wysiłku fizycznego, ale oferuje całe spektrum doznań – od radości po wzruszenie, od śmiechu po głęboką zadumę. To także doskonały sposób na pielęgnowanie języka, słownictwa, a nawet tożsamości kulturowej.
Warto pamiętać, że dla pokolenia dzisiejszych seniorów książki były często jedynym lub głównym źródłem rozrywki w młodości. W czasach, gdy nie było dostępu do Internetu, a telewizor był rzadkością, czytanie było czymś więcej niż tylko hobby – stanowiło rytuał, wspólne przeżycie, rodzinną tradycję. Powrót do literatury po latach potrafi więc przywołać silne emocje, przywrócić wspomnienia z dzieciństwa, młodości czy lat dorosłości.
Równie ważnym elementem świata książki są wiersze. Dla wielu osób starszych poezja była obecna przez całe życie – w szkole, na uroczystościach rodzinnych, w czasie świąt. Wiersze niosą w sobie rytm, rym, melodykę, które działają jak kotwice pamięci. Nawet osoby z zaawansowaną demencją potrafią dokończyć wersy znanych utworów Tuwima czy Brzechwy. Poezja pobudza inne rejony mózgu niż proza – jest krótsza, bardziej zwięzła, symboliczna, a zarazem silniej związana z emocjami. Recytacja wierszy potrafi nie tylko pobudzić pamięć, ale i wzruszyć, zrelaksować, zbudować poczucie wspólnoty.
Czytanie – zarówno książek, jak i poezji – może być aktywnością indywidualną, ale w domach opieki, klubach seniora czy nawet w rodzinnych domach coraz częściej organizuje się wspólne czytanie. Spotkania tego typu sprzyjają integracji, stanowią formę edukacji i terapii, a przede wszystkim – pozwalają przeżyć coś razem. Często uczestnicy takich spotkań dzielą się wspomnieniami, dopowiadają historie, komentują czytane fragmenty. To więcej niż lektura – to rozmowa, spotkanie, wspólna podróż w świat wyobraźni.
Przygotowanie takiego spotkania nie wymaga wiele – wystarczy dobry wybór tekstów, życzliwa atmosfera i osoba, która poprowadzi czytanie z sercem i cierpliwością. Warto sięgać po literaturę bliską doświadczeniom uczestników – wspomnienia z PRL-u, opowieści rodzinne, tematy związane z miłością, przyjaźnią, duchowością. W przypadku poezji sprawdzają się utwory klasyczne, które wielu seniorów zna na pamięć, ale również poezja współczesna, refleksyjna, subtelna – taka, która mówi o życiu, przemijaniu, codzienności.
Czytanie może być również formą codziennego rytuału. Poranna lektura gazety, popołudniowy rozdział książki, wieczorne czytanie wierszy – to elementy, które wprowadzają porządek, uspokajają, dają poczucie rytmu i bezpieczeństwa. Niektórzy seniorzy czerpią radość z samodzielnego czytania, inni wolą słuchać – i tu z pomocą przychodzą audiobooki. Coraz więcej pozycji literackich dostępnych jest w formie nagrań, które można odtwarzać na prostych urządzeniach lub smartfonach. Słuchanie książki w fotelu, w ogrodzie czy przed snem – to doskonała alternatywa dla osób z osłabionym wzrokiem lub zmęczonych czytaniem.
Warto też wspomnieć o roli rodziny i wolontariuszy. W domach opieki praktykuje się czytanie przez wnuki, opiekunów, młodych ludzi. Wspólne czytanie międzypokoleniowe nie tylko angażuje seniorów, ale i buduje mosty między pokoleniami. Dziecko czytające babci wiersz to obraz, który łączy przeszłość z teraźniejszością.
Wybór literatury dla seniorów powinien być przemyślany i dostosowany do ich potrzeb. Nie zawsze najlepszym wyborem są książki najnowsze – często to właśnie starsze pozycje, pamiętane z lat młodości, wywołują największe emocje i zaangażowanie. Powieści obyczajowe, opowiadania, felietony, poezja religijna czy filozoficzna – to wszystko znajduje swoje miejsce w codziennym życiu wielu seniorów. Książki mogą być także punktem wyjścia do aktywności artystycznych – ilustrowania tekstów, tworzenia własnych opowieści, zapisywania wspomnień.
Należy też pamiętać, że nie każda osoba starsza może z łatwością czytać. Pogarszający się wzrok, trudności z koncentracją, choroby neurologiczne mogą stanowić barierę. Dlatego warto sięgać po książki z dużą czcionką, czytać powoli, robić przerwy, powtarzać fragmenty. Nie chodzi o tempo, ale o przeżywanie i kontakt z treścią. Nawet kilka stron dziennie może przynieść radość i poczucie satysfakcji.
Książki i wiersze to także sposób na pracę z emocjami. Opowieści o miłości, stracie, tęsknocie, ale też o nadziei, wierze i humorze – to wszystko może stać się lustrem dla uczuć seniorów. Czytanie może pomóc w oswajaniu trudnych tematów, dawać ukojenie, budować siłę wewnętrzną. Nie bez powodu w wielu krajach stosuje się tzw. biblioterapię – czyli świadome wykorzystanie książek jako narzędzia terapeutycznego.
W domach opieki, gdzie rytm dnia często bywa przewidywalny i zrutynizowany, wprowadzenie stałych momentów czytania – porannych, popołudniowych lub wieczornych – potrafi całkowicie odmienić atmosferę. Wspólne słuchanie wiersza, opowiadania, fragmentu powieści może być początkiem rozmowy, wspomnień, radości, a czasem i wzruszenia. Literatura daje pretekst do bycia razem – bez presji, bez konieczności działania, po prostu w obecności drugiego człowieka.
Czytanie książek i wierszy nie wymaga wielkich nakładów finansowych. Wystarczy kilka dobrze dobranych tytułów, które można wielokrotnie wykorzystywać. Można też korzystać z bibliotek publicznych, gdzie coraz częściej dostępne są książki z dużą czcionką oraz audiobooki. Coraz więcej gminnych ośrodków kultury i domów seniora tworzy również własne biblioteczki tematyczne – z książkami przekazanymi przez darczyńców.
W czasach, gdy starzenie się społeczeństwa staje się jednym z najważniejszych wyzwań demograficznych, wspieranie aktywności intelektualnej i emocjonalnej seniorów staje się nie tylko potrzebą, ale obowiązkiem. A czytanie – jako jedno z najprostszych i najbardziej dostępnych narzędzi – może odegrać tu kluczową rolę.
Książka to coś więcej niż papier i litery. To pomost między pokoleniami, to towarzysz samotnych wieczorów, to wehikuł wspomnień, to środek na nudę, stres i lęk. W świecie seniorów książka bywa wszystkim po trochu – i właśnie dlatego warto ją codziennie otwierać na nowo.
