Obecność pupila w domu opieki
Zwierzęta od wieków towarzyszą człowiekowi, dając mu poczucie bliskości, bezpieczeństwa i bezwarunkowej akceptacji. W życiu osób starszych, które zmagają się z samotnością, chorobami i ograniczeniami wynikającymi z wieku, obecność pupila staje się czymś więcej niż tylko codzienną rutyną – to często ostatni bliski towarzysz, z którym łączy ich głęboka emocjonalna więź. Przeprowadzka do domu opieki niejednokrotnie oznacza konieczność rozstania się ze zwierzęciem, co dla wielu seniorów bywa niezwykle bolesne. W obliczu starzejącego się społeczeństwa i rosnącego zapotrzebowania na empatyczne podejście do starości, coraz częściej pojawia się pytanie: czy możliwa jest obecność zwierząt w domach opieki i jakie korzyści oraz wyzwania się z tym wiążą?
Zwierzęta domowe, takie jak psy, koty, papugi czy króliki, wpływają pozytywnie na zdrowie psychiczne i fizyczne seniorów. Ich obecność redukuje uczucie osamotnienia, zmniejsza poziom stresu i pomaga regulować emocje. Głaskanie pupila sprzyja wydzielaniu oksytocyny, nazywanej hormonem przywiązania, a także serotoniny i dopaminy – substancji odpowiadających za dobre samopoczucie. Seniorzy, którzy mają pod opieką zwierzę, czują się potrzebni, zachowują większą aktywność i chętniej angażują się w codzienne obowiązki. Posiadanie pupila wpływa także na rytm dnia – konieczność karmienia, czesania czy wyprowadzania psa na spacer wprowadza porządek, który dla wielu osób w podeszłym wieku staje się kotwicą emocjonalną.
W wielu przypadkach zwierzę to ostatni „bliski”, który towarzyszy seniorowi po utracie współmałżonka, kontaktów z rodziną czy znajomymi. Pupil jest nie tylko żywą istotą, ale też łącznikiem z przeszłością, z dawnym życiem – przypomina o domu, o młodszych latach, o lepszych czasach. Dlatego tak trudno z niego zrezygnować, nawet jeśli życie przenosi się do instytucji opiekuńczej.
W Polsce wciąż stosunkowo niewiele domów opieki pozwala na zamieszkanie seniora razem ze swoim pupilem. Przeważająca liczba placówek nie posiada odpowiednich warunków lub regulaminów umożliwiających taką formę współistnienia. Jednak na świecie sytuacja wygląda coraz bardziej obiecująco. W Niemczech, Holandii czy Skandynawii wiele nowoczesnych ośrodków posiada specjalnie wydzielone pokoje lub całe skrzydła dla osób starszych ze zwierzętami. W Stanach Zjednoczonych funkcjonują tzw. pet-friendly care homes, gdzie nie tylko można zamieszkać ze swoim zwierzęciem, ale gdzie ich obecność jest wręcz wspierana jako element terapii i poprawy jakości życia. W niektórych placówkach zwierzęta są na stałe częścią wspólnoty – psy rezydenci krążą po korytarzach, koty śpią na fotelach w salonie wspólnym, a akwaria z rybkami znajdują się w każdej sali dziennego pobytu.
Obecność zwierząt w domach opieki niesie ze sobą wiele pozytywnych efektów. Przede wszystkim ma znaczący wpływ na zdrowie psychiczne mieszkańców. Seniorzy zyskują oparcie emocjonalne, dzięki czemu rzadziej zmagają się z depresją, apatią i stanami lękowymi. Zwierzęta pobudzają również do rozmów – mieszkańcy dzielą się wspomnieniami, opowiadają o swoich wcześniejszych pupilach, wymieniają się doświadczeniami, co sprzyja integracji społecznej. Zwierzę staje się nieformalnym „mediatorem społecznym” – osobą (czy raczej istotą), wokół której budują się relacje.
Zwierzęta mają również pozytywny wpływ na funkcje poznawcze. Ich obecność aktywizuje pamięć długotrwałą, pobudza do wspominania, wzmacnia orientację w czasie i przestrzeni. W przypadku osób z demencją, kot lub pies może działać terapeutycznie, łagodząc niepokój, poprawiając nastrój i ograniczając epizody agresji. W kontakcie ze zwierzęciem seniorzy często stają się bardziej skupieni, spokojni, potrafią się wyciszyć i rozluźnić.
Kolejną zaletą obecności pupila jest stymulacja ruchowa. Głaskanie, karmienie, czesanie, wyprowadzanie – to wszystko są aktywności, które angażują ciało i wspierają codzienną sprawność. Nawet jeśli zwierzę nie należy do seniora, a jest częścią wspólnoty domu opieki, zachęca do poruszania się, przemieszczania, wychodzenia na zewnątrz. Pies w ogrodzie może być impulsem, by wyjść na świeże powietrze i przejść kilka kroków więcej niż zazwyczaj.
Jednak obecność pupila w domu opieki to nie tylko zalety, ale i konkretne wyzwania organizacyjne. Przede wszystkim należy uwzględnić potrzeby innych mieszkańców. Nie wszyscy lubią zwierzęta, niektórzy boją się psów, inni mogą mieć alergię na sierść. Placówka musi więc zadbać o to, aby zwierzęta nie przeszkadzały osobom niechętnym lub wrażliwym. Potrzebna jest także jasna procedura dotycząca zdrowia i bezpieczeństwa – każde zwierzę powinno być zaszczepione, regularnie badane i zadbane. W razie pogorszenia się stanu zdrowia seniora, który dotąd sam opiekował się pupilem, dom opieki musi być przygotowany na przejęcie tej odpowiedzialności lub wsparcie rodziny w znalezieniu rozwiązania.
Pojawia się również problem zachowania czystości i higieny. Wspólne przestrzenie muszą być regularnie sprzątane, kuwety i legowiska utrzymane w porządku, a karmienie przeprowadzane w sposób higieniczny. W przypadku dużych psów ważne jest także, aby były one spokojne, nieagresywne i przyzwyczajone do przebywania wśród obcych ludzi, w tym osób o ograniczonej mobilności.
Nie każda placówka może sobie pozwolić na obecność zwierząt prywatnych. Dlatego coraz popularniejszą formą są tzw. zwierzęta wspólnotowe albo zooterapeutyczne. Pet therapy, czyli terapia z udziałem zwierząt, to forma wsparcia stosowana w domach opieki na całym świecie. Do placówki przychodzi specjalnie szkolony pies lub kot wraz z opiekunem-terapeutą. Podczas zaplanowanej sesji mieszkańcy mogą pogłaskać, nakarmić, pobawić się ze zwierzęciem. Takie wizyty wywołują entuzjazm, radość, rozluźnienie – a jednocześnie nie wiążą się z codziennym obowiązkiem opieki nad pupilem.
Dzięki terapii z udziałem zwierząt można także pracować nad konkretnymi celami terapeutycznymi – poprawą sprawności manualnej, koordynacji ruchowej, umiejętności społecznych czy komunikacji. Zooterapeuci są w stanie dopasować aktywność do możliwości i potrzeb mieszkańców, a samo zwierzę – odpowiednio wyszkolone – zachowuje się spokojnie i nieprzewidywalnie, co zwiększa bezpieczeństwo.
Domy opieki, które decydują się na dopuszczenie zwierząt, muszą stworzyć odpowiednie warunki lokalowe. Niezbędne jest posiadanie ogrodu lub terenu spacerowego, miejsca na kuwety, miski, legowiska. Trzeba przemyśleć kwestię izolacji w razie choroby zwierzęcia, dostęp do opieki weterynaryjnej, a także ustanowić wewnętrzny regulamin określający zasady przebywania pupili na terenie placówki. Należy również zapewnić możliwość czasowego przejęcia obowiązków przez personel, jeśli senior – opiekun pupila – będzie hospitalizowany lub chwilowo niedysponowany.
W przypadku zwierząt wspólnotowych ważne jest, aby mieszkańcy mogli współdecydować o tym, jakie zwierzę pojawi się w placówce. Poczucie wpływu na wspólnotę, możliwość włączenia się w opiekę, dzielenie obowiązków – wszystko to sprzyja budowaniu więzi społecznych i pozytywnej atmosfery. Zwierzę nie może być narzucone z góry, ale wprowadzone jako element wspólnej decyzji.
Obecność pupila w domu opieki może także stanowić istotny czynnik przy wyborze placówki przez rodzinę i samego seniora. Wiele osób odkłada decyzję o przeprowadzce do domu opieki właśnie z obawy o los swojego zwierzęcia. Możliwość zamieszkania razem z pupilem staje się wtedy argumentem przekonującym do zmiany miejsca zamieszkania. Dla rodziny to także komfort – wiedzą, że bliska im osoba nie musiała się rozstać ze swoim ukochanym towarzyszem.
W obliczu starzejącego się społeczeństwa i rosnącej liczby seniorów w placówkach opiekuńczych warto, by obecność zwierząt stawała się nie wyjątkiem, ale częścią dobrej praktyki. Zwierzę nie zastąpi rodziny, ale może być ogromnym wsparciem emocjonalnym, źródłem radości, impulsem do działania i symbolem domowego ciepła. Odpowiednio przygotowany dom opieki, z przeszkolonym personelem i jasnymi zasadami, jest w stanie zapewnić bezpieczne i korzystne warunki zarówno dla ludzi, jak i dla ich czworonożnych przyjaciół.
Choć obecność pupila w domu opieki wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i wyzwaniami, to potencjalne korzyści – zdrowotne, emocjonalne, społeczne – są nie do przecenienia. W świecie, który coraz bardziej dostrzega potrzeby psychiczne osób starszych, obecność pupila nie powinna być luksusem, ale naturalnym elementem troskliwej, zindywidualizowanej opieki.
