Rencista ma prawo do pracy
Rozmowa z lek. med. Ewą Wągrowską-Koski, krajowym konsultantem w dziedzinie medycyny pracy
W Polsce, w porównaniu z innymi krajami OECD, wśród osób w wieku produkcyjnym mamy najwyższy odsetek rencistów, wynoszący 13,1 proc., ale jednocześnie najniższy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W Polsce zaledwie co piąty niepełnosprawny znajduje pracę, w krajach OECD niemal co drugi.
W Polsce co 16 osoba ma uprawnienia inwalidzkie. Na trzech emerytów otrzymujących świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przypada aż dwóch rencistów. Niektórzy twierdzą, że co drugie świadczenie jest wyłudzone, bowiem osoby pobierające renty z tytułu niezdolności do pracy później są dopuszczane do pracy przez lekarzy służby medycyny pracy. Czy faktycznie osoby całkowicie niezdolne do pracy mogą pracować?
- W Polsce, w porównaniu z innymi krajami OECD, wśród osób w wieku produkcyjnym mamy najwyższy odsetek rencistów, wynoszący 13,1 proc., ale jednocześnie najniższy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W Polsce zaledwie co piąty niepełnosprawny znajduje pracę, w krajach OECD niemal co drugi. Osoby niepełnosprawne, a zgodnie z naszymi przepisami prawa, są to również osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy, mogą podejmować pracę. Uprawnienia te wynikają z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.). Należy podkreślić, że polskie przepisy, dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych, są zgodne z podejściem do tego problemu w Unii Europejskiej.
Dyrektywa Rady Europejskiej z 2000 r. w sprawie ogólnych ram dla równego traktowania w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu, która wejdzie w życie pod koniec tego roku, będzie obowiązywać wszystkie państwa członkowskie. Zgodnie z nią, wszelkie przejawy dyskryminacji w zatrudnieniu będą nielegalne i będą podlegały określonym sankcjom. Unia Europejska preferuje zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
Również Konwencja nr 159 dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych (aktualnie trwają prace nad ratyfikacją konwencji przez Polskę) obliguje państwa, które ją ratyfikują, do tego, aby rozwiązania w zakresie rehabilitacji zawodowej były dostępne dla wszystkich osób niepełnosprawnych oraz do podjęcia działań zmierzających do znacznego rozszerzenia możliwości zatrudniania niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
Wiele osób nie może wyjść z podziwu, że osoby całkowicie niezdolne do pracy są dopuszczane do pracy. Dlaczego tak się dzieje?
- Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, ustalone na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych i orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, są traktowane równorzędnie. Zaliczenie do lekkiego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby na ogólnym rynku pracy, jeżeli ograniczenie zdolności do pracy można wyrównać, wyposażając daną osobę w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także u pracodawcy niezapewniającego takich warunków, w przypadku uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Pracodawca, który ubiega się o zwrot kosztów przystosowania tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, powinien uzyskać opinię, czy stanowisko zostało odpowiednio dostosowane do potrzeb wynikających z niepełnosprawności osób, które będą lub są na nim zatrudnione. Wydanie takiej opinii należy do kompetencji służby medycyny pracy. W tej sytuacji nie ma podstaw do negowania prawa do podejmowania pracy przez osoby pobierające renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym również w związku z całkowitą niezdolnością do pracy.
Skoro przepisy prawa nie zabraniają zatrudniania osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy, to dlaczego zarzuca się lekarzom służby medycyny pracy dopuszczanie takich osób do pracy?
- Przepisy prawne dotyczące orzecznictwa lekarskiego powinny być spójne, aby nie stwarzać możliwości dowolnej interpretacji i wątpliwości lekarzy orzekających i zainteresowanych osób. Moim zdaniem, przyjęte w ostatnich latach uregulowania prawne budzą wiele zastrzeżeń środowiska lekarskiego, są często przyczyną sytuacji konfliktowych i zarzutów przekraczania kompetencji. Przyznanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawa do renty z FUS poprzedzone jest badaniem przeprowadzonym przez lekarza orzecznika, który wydaje orzeczenie lekarskie w aspekcie oceny zdolności bądź niezdolności do pracy zarobkowej zgodnej z kwalifikacjami. Natomiast orzeczenie lekarskie lekarza służby medycyny pracy stwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy w warunkach, jakie występują na konkretnym stanowisku pracy, stanowi podstawę dopuszczenia pracownika do pracy. Przed podjęciem pracy kandydat podlega badaniu wstępnemu wynikającemu z kodeksu pracy. Fakt pobierania przez kandydata do pracy lub pracownika renty z tytułu niezdolności do pracy jest odnotowywany przez lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną w dokumentacji medycznej. Biorąc pod uwagę różne cele orzecznictwa lekarskiego, orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy zarobkowej nie jest wiążące dla lekarza służby medycyny pracy, jeżeli w wyniku przeprowadzonego badania, oceny dynamiki procesu chorobowego, efektów dotychczasowego leczenia oraz oceny warunków pracy nie stwierdzi przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia czy wykonywania pracy na konkretnym stanowisku.
Czym więc, pani zdaniem, różnią się oba orzeczenia?
- W orzecznictwie lekarskim dla celów przewidzianych w kodeksie pracy istotą badania jest stwierdzenie istnienia bądź braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy, a nie - jak to ma miejsce w przypadku orzecznictwa dla celów rentowych - ocena niezdolności do pracy zarobkowej, zgodnej z kwalifikacjami. Zakres działań profilaktycznej opieki zdrowotnej wyznaczany jest nie tylko potrzebami wynikającymi z oceny stanu zdrowia, ale przede wszystkim oceną ryzyka zdrowotnego będącego rezultatem narażenia zawodowego. Badanie jest przeprowadzane na podstawie skierowania wystawionego przez pracodawcę, który ma obowiązek podania informacji o występowaniu na wskazanym stanowisku pracy czynników szkodliwych oraz przedstawienia aktualnych wyników badań i pomiarów tych czynników.
Kto płaci za badania związane z dopuszczeniem rencisty do pracy?
- Obowiązki pracodawcy związane z zapewnieniem pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej wynikają z przepisów ustawy Kodeks pracy. Koszty lekarskich badań profilaktycznych (wstępnych, okresowych i kontrolnych) oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej ze względu na warunki pracy ponosi pracodawca.
