Projektowanie "łazienek bez barier"

Ze względu na zmiany demograficzno-społeczne związane ze starzeniem się społeczeństw zachodnioeuropejskich zyskuje na aktualności temat dostosowania budynków do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Powszechność zjawiska niepełnosprawności wymaga jego uwzględnienia w zagospodarowaniu przestrzeni miejskiej i przestrzeni w budynkach użyteczności publicznej. W Polsce problematyka ta była przez lata zaniedbywana, co powoduje, że wiele miejsc jest „nieprzyjaznych” niepełnosprawnym, a świadomość potrzeby zmian tego stanu rzeczy i sposobów, w jaki można to zrobić jest niska.

Problem dostępności budynków użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych jest kwestią niezwykle złożoną, wieloaspektową, angażującą wiele środowisk. Bardzo ważne jest zrozumienie i akceptacja potrzeb niepełnosprawnych przez urzędników, architektów, zarządców, inwestorów czy wykonawców, bez takowej trudno realnie zlikwidować bariery architektoniczne.
Na funkcjonalność otoczenia czy budynku mają decydujący wpływ założenia już we wczesnej fazie projektu. Dostosowanie istniejących już budynków jest bardzo trudne, podobnie jak poprawianie nieodpowiednio zaaranżowanych pomieszczeń np.: łazienek. Funkcjonalna „łazienka dostępna” nazywana również „łazienką bez barier” znacznie ułatwi codzienną toaletę nie tylko osobą poruszającym się na wózkach inwalidzkich, ale również osobą z częściową niepełnosprawnością lub niepełnosprawnością tymczasową (po operacjach, wypadkach) jak i osobą starszym.

Przy projektowaniu „łazienki dostępnej” najważniejszą wytyczną jest minimalna powierzchnia przestrzeni manewrowej wynosząca 150 x 150 cm dla wózka inwalidzkiego, powierzchnia taka powinna być zagwarantowana przed umywalką, toaletą i prysznicem. Często zdarza się, że WC i łazienka to pomieszczenia osobne w przypadku „łazienek dostępnych” lepiej jest połączyć je w jedno, przez co zyskamy dodatkową powierzchnię potrzebną do komunikacji. Szerokość osoby siedzącej na wózku wynosi 70-80 cm w związku z tym drzwi do łazienki powinny mieć 100 cm szerokości i być osadzone w taki sposób żeby wjazdu nie utrudniał próg. Otwieranie i zamykanie drzwi oraz przejeżdżanie przez nie ułatwi poziomy uchwyt przykręcony do drzwi na wysokości 80-85 cm. Wysokość ta dotyczy wszystkich poręczy i uchwytów w łazience. Już na etapie projektu powinno być zaznaczone, że ściany, na których będą mocowane uchwyty lub krzesełka muszą być pełne lub w przypadku ścianek karton-gipsowych specjalnie wzmacniane.

Aby uniknąć błędów, niezbędny jest dobry projekt uwzględniający zalecenia zawarte w europejskich normach DIN 18024 i DIN 18025 oraz indywidualne potrzeby użytkowników. W pomieszczeniu sanitarnym wyróżnia się zasadniczo trzy obszary: wokół umywalki, pod prysznicem i przy toalecie. Każdy z tych obszarów powinien być rozpatrywany i planowany oddzielnie.

Wokół umywalki

Umywalka w łazience osoby niepełnosprawnej powinna być zawieszona tak, aby wysokość blatu nie przekraczała 80 cm, a jej spód znajdował się powyżej kolan osoby siedzącej na wózku. Wiodący producenci ceramiki mają w swojej ofercie specjalistyczne umywalki, pod które można podjechać na głębokość 30 cm. Wysokość umywalki w obszarze na kolana nie powinna być niższa niż 67 cm. Przy umywalkach można zastosować baterie z przyciskiem lub sensorem elektronicznym, lub ergonomiczną łatwą w obsłudze armaturę o przedłużonej wylewce. Żeby zmniejszyć ryzyko oparzenia wskazana jest armatura z termostatem. Lustro przy umywalce powinno dawać możliwość swobodnego przeglądania się osobą siedzącym i stojącym, czyli obejmować wysokości od 85 cm do 200 cm. Najwygodniejsze będzie lustro uchylne z kątową regulacją nachylenia łatwą i dostępną dla osoby siedzącej. Po obydwu stronach umywalki powinny znajdować się uchwyty umożliwiające przytrzymanie się osobie niepełnosprawnej. Mogą to być uchwyty wzdłuż umywalki wystające o ok. 5 cm przed rand umywalki mocowane na wys. do 85 cm i oddalone od siebie o 70 cm lub uchwyty na ścianie nad umywalką takie jak na zdjęciu obok. Akcesoria należy zamontować w taki sposób, aby były one w zasięgu ręki również w pozycji siedzącej. Wskazane są specjalnie wyprofilowane uchwyty umożliwiające odstawienie kuli.

Przy toalecie

W przypadku obszaru przy toalecie zastosowanie uchwytów po obu stronach WC jest niezbędne. W zależności od

potrzeb uchwyty dostępne są w różnych długościach. Poręcze przyścienne mogą być stałe, uchylne lub uchylne i składane. W ostatnim przypadku po złożeniu przylegają do ściany, co ułatwia przemieszczanie się w łazience, rozwiązanie takie jest wskazane dla małych pomieszczeń gdzie ważny jest każdy centymetr powierzchni. Coraz częściej spotyka się uchwyty z dodatkowymi funkcjami takimi jak np. przycisk spłukiwania wody, przycisk do przywoływania pomocy lub uchwyt na papier toaletowy zlokalizowane z przodu w zasięgu ręki osoby siedzącej na toalecie. Wysokość WC z deską powinna wynosić 48 cm, sugerowana przestrzeń po obu stronach to 95 cm. Powinna być zapewniona przynajmniej z jednej strony, ściana z drugiej strony powinna być w takim przypadku w odległości 30 cm. Mocuje się wtedy na niej uchwyt poziomy lub uchwyt w kształcie litery L.

Pod prysznicem, wanna

Minimalna sugerowana przestrzeń powierzchni brodzika to 100 x 100 cm. Dobrze jak całkowita przestrzeń po odsłonięciu zasłonki wynosi 150 x 150 cm. Osoby kąpiące się na siedząco mają do wyboru różnego rodzaju krzesełka i ławeczki prysznicowe. Mogą one być zamocowane na stałe lub uchylne. Niektóre z nich posiadają podłokietniki i oparcie tylne, co w znacznym stopniu poprawia komfort kąpieli i ułatwia samodzielne korzystanie z prysznica. Dobrym rozwiązanie są przenośne stołki, które można wykorzystywać w innych obszarach łazienki. Wysokość krzesełek powinna wynosić 48 cm. Brodzik powinien być wpuszczony w podłogę i mieć powierzchnię antypoślizgową w przypadku braku brodzika płytki powinny być ułożone z 1-2% spadkiem mieć szersze fugi między sobą i powierzchnię antypoślizgową.
Pod prysznicem powinny zostać zamocowane uchwyty pionowe i poziome ułatwiające wstawanie i poruszanie się.

W przypadku wanny należy zamontować uchwyty ułatwiające wstawanie, wchodzenie i wychodzenie. Długość wanny zależna jest od potrzeb użytkownika, jej wygodna szerokość to 70-80 cm. Głębokość wanny zwykle waha się w granicach 42-38 cm. Wysokość wejścia do wanny powinna być zbliżona do wysokości wózka (48 cm). Można zastosować krzesełka nakładane na krawędzie wanny. Jej dno powinno być perforowane. Przy wyborze armatury należy zwrócić uwagę na długość i kształt wylewki pod kątem bezpieczeństwa w przypadku uderzenia i funkcjonalności obsługi. Podobnie jak pod prysznicem i przy umywalce polecana jest armatura z termostatem.

Większość elementów wyposażenia łazienki to elementy stałe – umywalka, wanna, brodzik, które ze względu na swoje gabaryty warunkują rozplanowanie całej przestrzeni pomieszczenia. Oprócz zachowania zasad ergonomii i funkcjonalności podstawowym warunkiem projektu łazienki dla osoby niepełnosprawnej jest uwzględnienie zachowania zasad bezpieczeństwa. Całe wyposażenie łazienki dla osób starszych, takie jak ceramika, armatura czy uchwyty, musi mieć zaokrąglone, ergonomiczne kształty, aby wyeliminować ryzyko uderzenia się o któryś z kantów.
Uchwyty i krzesełka mogą być wykonane z różnych materiałów, najprostsze to gięte rurki stalowe bardziej funkcjonalne będą powlekane tworzywem sztucznym, dzięki czemu są ciepłe w dotyku i bezpieczniejsze w przypadku upadków. Powierzchnia z tworzywa sztucznego może być stosowana w różnych kolorach, co ma znaczenie nie tylko estetyczne, ale również funkcjonalne – wyraziste kolory ułatwiają poruszanie się osobą niepełnosprawnym i niedowidzącym.