Nieznane hobby Rubensa i Rembrandta

Peter Paul Rubens i Rembrandt van Rijn są znani przede wszystkim jako mistrzowie barokowego malarstwa. Za życia słynęli jednak również ze swoich kolekcji dzieł sztuki nowożytnej, przyrodniczych kuriozów i starożytności - mówiła na wykładzie w ramach Festiwalu Nauki Barbara Kamińska z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego.
Trzon kolekcji Rubensa stanowiły arcydzieła mistrzów włoskich. Posiadał płótna m.in. Tycjana, Rafaela Santi czy Jacopo Tintoretta. Z późniejszych malarzy zgromadził np. dzieła Pietera Bruegela Młodszego, Antoniego van Dyckea. Posiadał wiele rysunków, m.in. Leonarda da Vinci, Michała Anioła czy Rafaela Santi.

Bogata kolekcja wymagała wyeksponowania, dlatego Rubens zaprojektował w swoim domu galerię. Zbiory starożytne umieścił natomiast w półokrągłym muzeum.

Jak podkreśliła Kamińska, w XVI i XVII w. tworzenie i utrzymanie kolekcji uważano za przywilej władcy. - Rubens, nazywany przez współczesnych mu "księciem malarzy", tworząc zbiór dzieł sztuki, chciał ten swój wizerunek umocnić - mówiła.

Dodatkowo cały zbiór świadczył o guście i erudycji właściciela. Niemal połowę kolekcji płócien Rubensa stanowiły jego własne obrazy. Do galerii dobierał je starannie, by w oczach oglądających dokumentowały rozwój jego warsztatu. Dodatkowo różnorodność obrazów, np. reprezentujących tematykę religijną, mitologiczną, portrety oraz pejzaże, sugerowała potencjalnym kupcom, że ich autor jest malarzem wszechstronnym.

W swojej kolekcji Rubens zostawiał sobie także własne obrazy miłe dla oka oraz przedstawienia członków rodziny.

Artysta gromadził nie tylko dzieła sztuki, ale również stare i ciekawe przedmioty, takie jak rzymski hełm, mumię, płaskorzeźby i rzeźby starożytne, wazy z kryształu, jaspisu i agatu oraz rzymskie gemmy - ozdoby lub klejnoty wykonane z kamienia. Miał też kilka rzadkich okazów muszli, które w jego czasach uważano za najpiękniejsze twory natury.

Zdarzało się też, że Rubens kupował całe zbiory innych kolekcjonerów tylko po to, by wybrać z nich jeden przedmiot, a resztę odsprzedać posiadaczom innych, mniej prestiżowych zbiorów.

Kolekcję Rubensa odwiedzali najznamienitsi i najzamożniejsi jego współcześni. Oglądał ją także młody królewicz Władysław Waza - późniejszy król Polski, Władysław IV - powiedziała Kamińska.

Także Rembrandt kolekcjonował. Współczesne mu źródła podają, że na licytacjach często kupował ubrania, które wyszły z mody, a także zbroje, hełmy, noże japońskie i futra. - Co naprawdę zbierał? Istnieje tylko jeden inwentarz jego kolekcji, stworzony w momencie, kiedy malarz został zmuszony do ogłoszenia bankructwa i pozostawienia domu oraz swojej kolekcji. Stworzony przed licytacją dokument obejmuje 363 pozycje, w tym niemal 120 obrazów. Można jednak podejrzewać, że jego zbiory były bogatsze, niż wynika z tego dokumentu - opowiadała Kamińska.

Wiadomo na pewno, że miał w zbiorach m.in. rysunki Michała Anioła, obrazy Giorgionea i Rafaella Santi. Posiadał też bogaty zbiór XV, XVI i XVII-wiecznych malarzy niderlandzkich, holenderskich i flamandzkich. Jego kolekcję zdobiły m.in. dzieła Albrechta Duerera i Łukasza Cranacha.

Imponująca była kolekcja przyrodnicza Rembrandta. W jego domu znajdowały się np. dwa globusy Ziemi, pudło z minerałami, 70 zasuszonych lub wypchanych zwierząt, skóry lwa i lwicy, poroża, muszle i koralowce. Były też eksponaty rękodzieła i etniczne, np. ozdobne laski, chińskie kosze, stara broń i instrumenty muzyczne. W kolekcji znalazła się figurka sikającego dziecka i popiersia myślicieli.

- Sprawiało to wrażenie chaotycznego zbioru, ale po bliższej analizie przedmioty te składają się na wzorcową, nowożytną kunstkamerę - zwróciła uwagę Kamińska. Jak wyjaśniła, tak określano komnatę, w której kolekcjoner umieszczał najcenniejsze lub najbardziej osobliwe przedmioty i dzieła sztuki.

Kamińska zauważyła, że zbiór Rembrandta miał charakter bardziej naukowy niż artystyczny. Zgromadzonych przez siebie przedmiotów, np. różnych rodzajów zbroi i hełmów czy popiersi, artysta używał podczas pracy nad obrazami.

Kamińska dodała, że zbiór Rembrandta - podobnie jak kolekcja Rubensa - odzwierciedlał upodobania i gusta swojego właściciela i dodawał mu splendoru.

Informacje o kolekcjach historycy czerpią głównie z potwierdzeń umów o kupnie oraz sprzedaży i z inwentaryzacji zbiorów.