Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania

Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, według definicji ustawowej, to świadczenia niepieniężne obejmujące: pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację i w miarę możliwości kontakty z otoczeniem. Usługi kierowane są do osób samotnych, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione, mogą być również przyznane osobie, która wymaga pomocy, a jej bliscy nie są w stanie takiej pomocy zapewnić.

Odpowiednio zorganizowane i wykonywane usługi opiekuńcze powinny umożliwić osobom starszym zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, z zachowaniem optymalnego poziomu ich samodzielności i aktywności a przez to zwiększyć szansę pozostania w środowisku zamieszkania i opóźnić moment, w którym może być konieczne zapewnienie stałej, całodobowej opieki instytucjonalnej. Jest to istotne wyzwanie, zarówno z perspektywy odbiorców usług, społeczności lokalnych, a także całego społeczeństwa.

Realizacja usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym, a decyzję o ich

przyznaniu, zakresie i miejscu świadczenia podejmuje ośrodek pomocy społecznej.

Kontrola przeprowadzona przez NIK w 2016 r. pt. Świadczenie pomocy osobom starszym przez gminy i powiaty1 wykazała, że usługi opiekuńcze to forma bardziej przyjazna seniorom niż pobyt w domach całodobowej opieki, daje im poczucie bezpieczeństwa i wydłuża ich aktywność. Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania są aż czterokrotnie tańsze od usług stacjonarnych, przez co dają możliwość objęcia nimi większej liczby osób potrzebujących, nie są też ograniczone możliwościami lokalowymi samorządów w placówkach stacjonarnych. Mając na uwadze przedstawione uwarunkowania, NIK podczas niniejszej kontroli zbadała, czy gminy zapewniają takie usługi i czy poziom tych usług został zestandaryzowany. Kontrola została podjęta z własnej inicjatywy NIK, w ramach ryzyka horyzontalnego Niska jakość usług publicznych.

Usługi opiekuńcze dla osób starszych w miejscu zamieszkania nie są formą pomocy powszechnie dostępną i zestandaryzowaną. W 23 skontrolowanych gminach, z usług tych korzystało średnio tylko około 1,5% osób w wieku powyżej 60. roku życia. W skali kraju, wsparcia w formie usług opiekuńczych nie zapewniało 475 gmin (19,1%), choć ich organizowanie iświadczenie to obligatoryjne zadanie własne samorządów gminnych. Skontrolowane gminy nie rozpoznawały sytuacji seniorów zamieszkujących na ich terenie w sposób pozwalający na identyfikację i zaspokajanie ich potrzeb. Dotyczyło to zarówno identyfikacji nowych osób wymagających pomocy, które dotychczas nie korzystały ze wsparcia OPS, jak i planowanych form tej pomocy. Gminy nie posiadały informacji o skali zapotrzebowania

na usługi opiekuńcze, o czym świadczy fakt, że usługami takimi obejmowano prawie wyłącznie tych seniorów, którzy sami o taką pomoc wystąpili lub zostali zgłoszeni przez inne osoby lub instytucje. Choć ustawa o pomocy społecznej zezwala na przyznanie usług z urzędu, praktycznie nie korzystano z takiej możliwości. Skontrolowane OPS, wsparcie z urzędu przyznały w niespełna 1,5% przypadków, po przeprowadzonym własnym rozpoznaniu. Tylko w jednej, spośród 23 skontrolowanych gmin, określono sposób i tryb identyfikowania osób starszych potrzebujących pomocy i zapewniono systemowe rozpoznawanie sytuacji tych osób. Jedynie dwie skontrolowane gminy wprowadziły standardy usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Brak standardów skutkował zazwyczaj nieokreślaniem szczegółowego katalogu czynności przewidzianych do wykonania, a zakres usług podawany w decyzjach przyznających świadczenie powielał tekst przepisu ustawowego. W praktyce, w skontrolowanych OPS ilość wykonywanych usług była wprost uzależniona od jednostkowych kosztów i wysokości opłat wnoszonych przez seniorów. Wprowadzenie w 2017 r. minimalnej godzinowej stawki wynagrodzenia spowodował znaczny wzrost cen tych usług – podwyżki wyniosły nawet 200%. W rezultacie, praktycznie we wszystkich skontrolowanych OPS, średnia liczba godzin usług opiekuńczych świadczonych seniorowi była dwukrotnie niższa, niż w latach poprzednich. Ponieważ nie zmieniły się zasady ponoszenia odpłatności, zwiększyła się znacząco – przypuszczalnie z przyczyn finansowych– liczba przypadków rezygnacji z usług lub samoograniczania ich zakresu przez część osób starszych.

Brak standaryzacji w rzeczywistości ograniczał skuteczne prowadzenie nadzoru nad prawidłowością i jakością świadczonych usług. W rezultacie nie kontrolowano faktycznego zakresu zrealizowanych usług, a kontrola dla celów rozliczeń finansowych sprowadzała się jedynie do weryfikacji kart pracy opiekunów i ustalenia liczby zrealizowanych godzin. Przeprowadzane przez OPS kontrole i wizyty monitorujące miały więc charakter formalny. Pracownicy socjalni z reguły nie stwierdzali nieprawidłowości i niedociągnięć, co stoi w sprzeczności z opiniami niemal 70% seniorów uczestniczących w anonimowym badaniu ankietowym, według których otrzymywane

wsparcie bywało niezadawalające. W trzech skontrolowanych gminach nie prowadzono żadnego nadzoru nad realizowanymi usługami opiekuńczymi w miejscu zamieszkania.

źródło: https://www.nik.gov.pl/plik/id,17440,vp,20012.pdf