30-lecie opozycyjnego Towarzystwa Kursów Naukowych

11 stycznia 1978 roku grupa intelektualistów związanych z opozycją polityczną założyła w Warszawie Towarzystwo Kursów Naukowych, zajmujące się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji.
Wcześniej, bo w listopadzie 1977 roku w Warszawie rozpoczął działalność samokształceniową Uniwersytet Latający. Jak podawał niezależny "Biuletyn Informacyjny": Grupa ludzi nauki podjęła inicjatywę zorganizowania cyklu wykładów poza oficjalnymi instytucjami. Spotkania odbywają się w prywatnych mieszkaniach w Warszawie i innych miastach uniwersyteckich.

Na pierwszych wykładach zajmowano się historią Polski ludowej (Adam Michnik), współczesnymi ideologiami politycznymi (Jerzy Jedlicki), wielkimi dyskusjami trzydziestolecia powojennego (Jan Strzelecki), kulturą socjalistyczną (Andrzej Tyszka), literaturą (Tomasz Burek) i świadomością społeczną (Bohdan Cywiński). TKN poszerzaała inicjatywę tzw. Uniwersytetu Latającego. Obie nazwy nawiązywały do działalności oświatowej i walki z carską cenzurą na przełomie XIX i XX wieku.

Inicjatorem powstania Towarzystwa był prof. Edward Lipiński. Przewodniczącym Rady Programowej Towarzystwa Kursów Naukowych został prof. Jan Kielanowski, a jej sekretarzem Andrzej Celiński.

W ogłoszonej deklaracji programowej Towarzystwa, podpisanej przez 58 osób, w tym 17 profesorów i 8 docentów, czytamy: "Niedostatki wykształcenia oficjalnego oraz praktyczne i ideologiczne ograniczenie wolności nauki znane były i krytykowane od wieków. Świadomi tej tradycji oraz współczesnych potrzeb, występujemy z naszą inicjatywą, mającą na celu pomoc wszystkim, którzy przez samokształcenie chcą wzbogacić swoją wiedzę".

Wykłady i seminaria z zakresu historii, socjologii, ekonomii, filozofii, literaturoznawstwa i pedagogiki odbywały się w prywatnych mieszkaniach i kościołach w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu. W Krakowie działalność Towarzystwa wspierał kardynał Karol Wojtyła. W Warszawie główny cykl wykładów poświęcony tradycji odbywał się w kościele św. Marcina.

W ramach Towarzystwa Kursów Naukowych wykłady wygłaszali m.in.: Stanisław Barańczak, Władysław Bartoszewski, Marian Brandys, Andrzej Celiński, Maria Janion, Tadeusz Konwicki, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Adam Michnik, Halina Mikołajska, Barbara Skarga, Jan Józef Szczepański, Wiktor Woroszylski i Adam Zagajewski.

Działalność Towarzystwa spotkała się z ostrą reakcją władz komunistycznych, które zastosowały wobec wykładowców oraz słuchaczy przemoc fizyczną i aresztowania. Do walki z nim zorganizowały także specjalne bojówki złożone m.in. ze studentów AWF z Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, głównie bokserów, karateków i ciężarowców, którzy starali się rozbijać spotkania organizowane przez Towarzystwo.

21 marca 1979 roku tego typu grupa bojówkarzy przeprowadziła wyjątkowo brutalny atak na mieszkanie Jacka Kuronia, pomimo tego, iż mający odbyć się tego dnia wykład odwołano z powodu choroby ojca Kuronia. W wyniku pobicia wstrząsu mózgu doznali jego syn Maciek oraz Henryk Wujec. Obrażenia odnieśli również Grażyna Kuroniowa, Konrad Bieliński, Seweryn Blumsztajn, Wojciech Malicki i Adam Michnik. Henryka Kuronia z podejrzeniem zawału zabrała karetka pogotowia.

Towarzystwo Kursów Naukowych poza pracą dydaktyczną i naukową organizowało również pomoc stypendialną (Kasa Pomocy Naukowej), a także zajmowało się wydawaniem poza cenzurą materiałów pochodzących z wykładów. Swoją działalność zakończyło w grudniu 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego.